Dat je nooit bent uitgeleerd, dat bewijst het feit dat vorig jaar iemand van 94 jaar zich inschreef voor een studie aan de Universiteit van Leiden. Wij interviewden de coördinator hoger onderwijs voor ouderen van de Universiteit Leiden.
“Een vijftigplusser die gaat studeren stelt hele andere eisen.”
Dat je nooit bent uitgeleerd, dat bewijst het feit dat vorig jaar iemand van 94 jaar zich inschreef voor een studie aan de Universiteit van Leiden. Een uitzondering, want over het algemeen zijn de “oudere studenten” van de universiteit wat jonger. Een interviewgesprek over intellectuele uitdagingen, kwantummechanica en beschouwelijke colleges met de coördinator hoger onderwijs voor ouderen van de Universiteit Leiden Laetitia Smit.
Vijftigplussers met hun neus in de studieboeken
Al een aantal jaar worden de collegebanken van menig universiteit niet meer uitsluitend gevuld met slungelige twintigers, ook steeds meer vijftigplussers kruipen weer met hun neus in de studieboeken, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). Waar in 2000 nog net iets meer dan een half procent van de studenten ouder dan vijftig jaar was, was dat in 2013 al toegenomen tot bijna één procent. Het beeld dat deze oudere studenten voornamelijk colleges kunstgeschiedenis en filosofie bijwonen omdat ze zoeken naar de troost en schoonheid van het leven, klopt echter niet aldus Laetitia Smit van de Universiteit Leiden. “Bij ons zijn kunst en cultuur ook wel populair, maar minder dan je zou denken. Ik heb weleens van mijn Amsterdamse collega gehoord dat het vak kunstgeschiedenis daar niet aan te slepen valt. In Leiden zijn vakken populair die je misschien minder snel verwacht: de harde bètavakken. Onze ouderen studenten willen cursussen volgen over super kleine deeltjes, kwantummechanica en de evolutie van het leven. Of medische cursussen van een celbioloog over op welke manier kanker ontstaat, hoe de globalisering ervoor zorgt dat virussen en bacteriën immuun worden en voor welke gevaren dit zorgt.” Maar ook vakken die historische achtergronden bij de veranderingen in de maatschappij geven, die de psyche van het menselijke brein verklaren of de historie ontrafelen zijn populair.
Hoger Onderwijs Voor Ouderen
De Universiteit van Leiden maakt onderdeel uit van de dertig universiteiten en HBO-instellingen die naast hun reguliere studieprogramma voor de jongere student op maat onderwijs voor vijftigplussers aanbieden. Hoewel iedereen van vijftig jaar of ouder zich ook kan inschrijven voor een reguliere studie, wordt bij het onderwijs op maat rekening gehouden met de specifieke wensen van de doelgroep. Dus geen verplichte tentamens meer, collegetijden die aansluiten bij het ritme van de vijftigplusser en studeren met gelijkgestemden. Het zogenaamde HOVO-onderwijs (hoger onderwijs voor ouderen) kan het beste vergeleken worden met cursussen op academisch niveau. “Gewoonlijk bestaat een cursus uit zes tot tien bijeenkomsten”, vertelt Smit. “De colleges duren twee keer drie kwartier per keer en vergen daarnaast twee tot vier uur voorbereidingstijd. In de zomer en rond de winter zijn er ook cursussen die een week of twee beslaan en waarin vier tot zes bijeenkomsten elkaar vrij snel opvolgen. Een ander onderscheid kun je maken tussen de langere cursussen en collegeseries is dat de cursussen onder leiding van één docent staan en de series door verschillende docenten worden gegeven. Je zou deze series als een lezingenreeks kunnen zien.”
“De minimumleeftijd om mee te doen aan de op maat colleges is vijftig jaar”, vervolgt Smit. “Vorig jaar hadden we een student van 94, maar het merendeel van de oudere studenten aan de Universiteit van Leiden is tussen de 60 en 75 jaar. Ik denk dat de gemiddelde leeftijd van de studenten ongeveer 67 jaar is.”
Wat voor redenen geven deze mensen aan om weer te gaan studeren?
“Er zijn diverse redenen die deelnemers aangeven om weer te gaan studeren. Sommigen vinden bijvoorbeeld dat ze dit moeten doen omdat ze bij willen blijven. Dat is ook het type cursist dat altijd actuele cursussen over de maatschappij volgt. Maar andere oudere studenten geven aan dat ze een intellectuele uitdaging zoeken. Dat past natuurlijk in de lijn van allerlei onderzoeken die aangeven dat het belangrijk is om je hersenen te blijven trainen, omdat je daarmee flexibiliteit en het denken in oplossingen stimuleert. Daarnaast is de sociale functie van de universiteit ook erg belangrijk. Via het op maat onderwijs ontmoeten vijftigplussers mensen met gelijke interesses. Ze vinden het daarbij prettig dat de gesprekken daarbij diepgaander zijn dan tijdens een kopje koffie drinken. Daarnaast merk ik dat sommige oudere studenten echt voor een specifiek onderwerp komen. Die zeggen: “Ik heb mijn hele leven gewerkt en ik wil mij nu eindelijk verdiepen in het onderwerp dat ik eigenlijk had willen studeren”. Het komt ook weleens voor dat mensen echt nog iets met hun studie willen gaan doen. Zo was er laatst iemand die archeologie heeft gestudeerd ter voorbereiding op het feit dat hij zich als archeoloog vrijwilliger wilde aanbieden.
Waarin verschilt het onderwijs voor de “oudere student” in regulier universitair onderwijs?
“We zijn ervan overtuigd dat de vijftigplusser die gaat studeren andere eisen stelt dan de reguliere student, de reden waarom beiden gaan studeren is heel anders. Als oudere student ga je niet meer studeren omdat je een diploma moet halen, maar omdat je juist niet meer aan je carrière hoeft te denken. Het is geen onderwijs dat je volgt om je werk te verbeteren, maar omdat je geïnteresseerd bent in een onderwerp. Dat betekent bijvoorbeeld dat je geen inleidende colleges op een onderwerp hoeft aan te bieden, maar meteen de diepte in kan gaan met een thema. Omdat de oudere student niet meer studeert voor een diploma, worden er ook geen tentamens afgenomen. Bij een aantal instellingen in Nederland waar op maat onderwijs wordt aangeboden hoef je zelfs geen huiswerk te maken, maar bij de Universiteit Leiden verwachten we dat wel. We vinden dat we wel wat mogen verlangen van de oudere student. Als we namens de Universiteit Leiden iets aanbieden dan kun je verwachten dat het een academisch niveau heeft. Doordat we geen diploma’s of tentamens hebben, betekent dit echter datook thuis studeren vrijblijvend is.”
“Daarbij is de didactiek van het onderwijs aangepast”, vervolgt Smit. “Men zegt altijd dat ouderen een slechter geheugen hebben maar dat klopt niet. Vijftigplussers leren anders dan jongeren. Waar jonge studenten makkelijk nieuwe dingen leren waarmee ze geen enkele band hebben, is het voor vijftigplussers belangrijk dat ze onderwerpen kunnen relateren aan hun eigen ervaring en kennis. En daarover beschikken ze ruimschoots. Als je bijvoorbeeld je hele leven geïnteresseerd bent geweest in Duitse literatuur en nu een cursus Duitse filosofie gaat volgen, dan kan je de nieuwe leerstof in verband brengen met wat je eerder hebt gelezen. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld een cursus over de economie van Nederland, dat kunnen vijftigplussers heel goed verbinden met wat ze in de krant hebben gelezen. Dat is voor vijftigplussers zelfs veel makkelijker dan voor de jonge student, omdat zij in al die jaren heel wat meer kranten hebben gelezen of zelfs specifieke economische situaties zelf hebben meegemaakt.”
In wat voor onderwerpen is de “oudere student” geïnteresseerd?
“De keiharde bètavakken zijn in Leiden populair. Misschien ook omdat die thema’s elders in Nederland weinig worden aangeboden. Vijftigplussers willen dus van een celbioloog horen hoe kanker ontstaat of de laboratoriumkant van een verhaal over virussen horen. Een opvallend detail daarbij is dat zo’n college over kanker niet te dichtbij de dagelijkse problematiek van vrienden en familieleden moet komen. Vijftigplussers willen de wetenschappelijke kant van het verhaal horen en dus echt hun hersenen aan het werk zetten. Zo had ik een keer een antropologische serie bedacht over begrafenisrituelen wereldwijd. Daar kwam toen niemand op af, toen heb ik een aantal vijftigplussers gevraagd waarom niet. Dan kreeg ik te horen: “we zijn al zo veel met begrafenissen bezig, dus daar willen we niet ook college over”. Terwijl ik juist dacht dat het een mooi cultureel onderwerp was, maar dat bleek dan te dicht bij de dagelijkse belevenissen te staan. We hebben trouwens ook een hele vaste club mensen die hun oude middelbare-schoolkennis komen ophalen. Die zitten dan te puzzelen op wat de beste vertaling van een Griekse tekst is.”
Als de oudere student niet meer de druk heeft van een diploma, is hij dan nog wel net zo gemotiveerd als de jongere variant?
“Ja van docenten hoor ik regelmatig: “ik moet voor deze colleges harder werken, want de oudere studenten stellen heel andere vragen”. Vijftigplussers zijn veeleisend, maar dat maakt het tegelijkertijd voor de docenten ook wel leuk omdat ze de stof weer eens met andere ogen bekijken.”
Red. In dit artikel zijn niet alle studierichtingen van HOVO Leiden besproken, voor het complete aanbod bekijk je de website van HOVO Nederland.
