Cees Harmsen is sociaal psycholoog en al meer dan 35 jaar actief als trainer, spreker en auteur. Na het werken met veelal jonge doelgroepen heeft hij zijn focus verlegd naar zijn eigen generatiegenoten. In zijn boek ‘het Pensioenkasteel’ legt hij aan de hand van 12 beschreven ‘kamers’ uit welke gebieden aandacht verdienen als je stopt met werken. In dit mooie interview vertelt Cees alles over zijn boek én de wijze lessen die eruit te leren zijn.
Hoe bent u op het idee gekomen om dit boek te gaan schrijven?
In mijn rol als coach begeleid ik mensen naar nieuwe bestemmingen, of dat nu nieuw werk is, het starten van iets nieuws, of het omgaan met andere levensvragen. Mijn focus ligt altijd op hoe mensen hun talenten en ambities op een betekenisvolle manier kunnen benutten.
De laatste jaren besefte ik steeds meer dat de levenslessen die ik aan jongere generaties overdraag, ook relevant zijn voor mijn eigen generatie als zij de derde fase van hun leven ingaan, waarin werk op de achtergrond raakt.
Welke vraagstukken hebben mensen op weg naar hun pensioen?
Mensen die mij benaderen hebben vaak een groot deel van hun ziel en zaligheid in hun werk gestopt. Hun werk staat symbool voor een belangrijk deel van hun identiteit, en het is moeilijk om te bedenken wat er overblijft wanneer dit werk wegvalt.
Na jarenlang geïdentificeerd te zijn met de rollen die ze vervullen en de relaties die ze hebben opgebouwd, staan ze nu voor de uitdaging om een nieuwe identiteit te vinden en nieuwe bronnen van zingeving aan te boren. Dit brengt diepgaande vragen met zich mee over levensgeluk, gezondheid, zingeving en nalatenschap. Daar wil en kàn ik ze ze (graag) bij helpen.
Wie hebben er vooral moeite met de overgang van werk naar pensioen?
Hoe mensen omgaan met deze overgang verschilt enorm. Je kunt de werkende mens verdelen in drie groepen: sterk betrokken bij hun werk (15%), redelijk betrokken (60%) en niet- of nauwelijks betrokken (25%).
De eerste groep is vooral bang voor het zwarte gat dat ontstaat wanneer het werk naar de achtergrond verdwijnt. Dit is ook de groep, zo blijkt uit onderzoek, die het meeste risico loopt om vroegtijdig te overlijden. Daarom is het voor deze mensen essentieel om goed na te denken over nieuwe bronnen van zingeving aan het bestaan.
Rustig aan doen en genieten zijn slechte raadgevers. Je kunt beter actief blijven.
De tweede groep, de mensen die redelijk betrokken zijn bij hun werk, gaat vaak losjes hun pensioentijd in, zonder al te veel vastomlijnde plannen. Het idee van ‘lekker rustig aan doen’ en ‘het grote genieten’ overheerst. Bij deze groep ligt na verloop van tijd de verveling en daardoor onvrede op de loer. Voor hen is belangrijk om een nieuwe talenten te ontplooien, bijvoorbeeld door nieuwe hobby’s op te pakken. Sowieso zijn rustig aandoen en genieten slechte raadgevers; je kunt beter lekker actief blijven in je pensioentijd.
De derde groep, de groep die niet- of nauwelijks betrokken is met het werk, kijkt vaak al jaren uit naar hun pensioentijd. Ze hebben jarenlang met tegenzin gewerkt. Het is een groep die ik weinig tegenkom in mijn werk, maar ik hoop van harte dat ze in hun pensioenjaren alsnog gaan doen waar hun hart ligt.
Waarom is een goede voorbereiding op pensioen volgens u zo belangrijk?
Daar kan ik een kort antwoord op geven: omdat het letterlijk kwaliteit en kwantiteit toevoegt aan een mensenleven. Talloze onderzoeken laten zien dat een goed overwogen afscheid van het werk en een goede voorbereiding op de pensioentijd een groot verschil maken.
Mensen met een goed pensioenplan zijn gelukkiger in hun pensioenjaren en genieten vaak ook letterlijk meer levensjaren. Daarom is het belangrijk om alle mensen die met pensioen gaan op uiteenlopende manieren te stimuleren om een doordacht pensioenplan te maken voor de tijd die zich aandient.
Hoe bent u op het idee gekomen om uw inzichten vorm te geven aan de hand van de kamers in een kasteel?
De indeling met de kamers grijpt terug op een onderverdeling van de mens naar vier kwaliteiten, die zijn oorsprong vindt in geschriften van de Griekse medicus Hippocrates, 2500 jaar geleden.
Hij noemde deze vier gebieden lichaam, geest, hart en ziel. Deze onderverdeling is later door meerdere psychologen uitgewerkt naar vier aspecten: fysiek, mentaal, emotioneel en spiritueel.
De originaliteit van mijn boek is om deze vier gebieden te voorzien van een driedeling, waardoor er twaalf invalshoeken ontstaan. Daarna heb ik mijn voorliefde voor oude kastelen gebruikt om er twaalf kamers van te maken en de lezer daarmee een complete pensioenervaring te bieden, door het maken van een rondgang door zijn pensioenkasteel.
Wat moeten we weten over ‘het kasteel’?
Voordat ik de 12 kamers kort beschrijf wil ik graag benadrukken dat het doel is om alle kamers te bezoeken. Pensioneren is veel meer dan stoppen met werken en de deur van je kantoor of bedrijf definitief achter je sluiten.
Het brengt veranderingen met zich in je dagelijkse routine, sociale contacten, financiële situatie, gezondheid en identiteit. Het is belangrijk om deze uitdagingen te erkennen en te werken aan het vinden van een nieuwe balans die past bij je derde levensfase.
Verras jezelf en blijf ambitieus in het leven staan
De belangrijkste conclusie is daarom dat je alle kamers van het kasteel moet bezoeken en niet alleen de kamers van je voorkeur, want daar spendeer je waarschijnlijk al tijd genoeg. Open deuren van vergeten kamers, dwaal rond in onbekende ruimtes. Verras jezelf en blijf ambitieus in het leven staan.
Kunt u de kamers benoemen?
De twaalf kamers die tijdens de rondleiding aan bod komen zijn achtereenvolgens:
De werkkamer
Het overkoepelende thema in de werkkamer is afsluiten: afscheid nemen, trots terugblikken, verandering van status en het opbouwen van een nieuwe identiteit.
De woonkamer
Het overkoepelende thema in de woonkamer is samenzijn: verwachtingen naar elkaar afstemmen, een nieuwe rolverdeling bepalen, goed communiceren met elkaar en uiteindelijk ook leren omgaan met eenzaamheid.
De fitnesskamer
In de fitnesskamer is het thema vitaliteit: het nut van bewegen, de geheimen van de blauwe zones, het verband tussen mindset en leeftijd. Deze kamer levert meer op dan je fit en vitaal blijven voelen. Ook het geheim van een opgewekt humeur vindt haar oorsprong in deze kamer.
De schatkamer
Veel mensen denken dat het genot van een goed pensioen in de schatkamer is te vinden. Dat is maar ten dele waar. Verstandig beheer van je inkomsten is weliswaar noodzakelijk, maar naast welvaart gaat het in deze kamer vooral over welzijn. Je krijgt daarom inzicht in je mindset over geld en het kunnen genieten van geld.
De torenkamer
Het overkoepelende thema van de torenkamer is zingeving. We bespreken het verschil tussen religie en spiritualiteit, onderzoeken je richtinggevende waarden en geven je als uitsmijter de aloude geheime geluksformule.
De eetkamer
Het overkoepelende thema hier is voeding: we nemen een kijkje in de Middeleeuwse keuken, houden een pleidooi voor gezonde voeding, bespreken de balans tussen lekker genieten en gedisciplineerd matigen, de geneugten en gevaren van alcohol en de kenmerken van slowfood en fastfood.
De studeerkamer
Komt de wijsheid met de jaren, zoals het gezegde ons wil doen geloven? Om die vraag te beantwoorden bespreken we het thema wijsheid aan de hand van de kenmerken van het ouder wordende brein, verschillende vormen van intelligentie en innerlijke wijsheid.
De hobbykamer
Het thema in deze kamer is het ontdekken en ontwikkelen van verborgen talent, door nieuwe dingen uit te proberen en uitdagende activiteiten te ontplooien. Het mag best wat ambitieus zijn, zolang het plezier maar centraal blijft staan, want dat is de essentie van de hobbykamer.
De slaapkamer
De slaapkamer is de meest intieme kamer van het kasteel, waar we ons terugtrekken om te gaan slapen, te rusten of te vrijen. Het overkoepelende thema in de slaapkamer is revitalisatie: ontspanning, omgaan met slaapproblemen, seksualiteit en intimiteit.
De rouwkamer
De rouwkamer ligt in een stille hoek van het kasteel waar we eigenlijk liever aan voorbij lopen. Maar we kunnen er niet aan voorbij lopen en daarom gaan we dieper in op het overkoepelende thema van de rouwkamer en dat is acceptatie. We bespreken de fasering van een rouwproces, de onvermijdelijke dans met de tijd en het krijgen van een tweede kans.
De kraamkamer
Na het bezoek aan de rouwkamer gaan we naar de kamer waar het nieuwe leven begint: de kraamkamer. Het overkoepelende thema in deze kamer is vernieuwing. We bespreken het belang van de tussenfase in een groot veranderingsproces en geven voorbeelden van zinvolle rites de passage.
De buitenkamer
De laatste kamer die we bezoeken is de buitenkamer waar het gaat om je verbinding met de buitenwereld. We praten over werken na je pensioen, netwerken opbouwen, vrijwilligerswerk verrichten, nieuwe ambities formuleren en, heel belangrijk: het bedenken van gekke, grote, gave doelstellingen om je pensioentijd kleurrijk in te vullen.
Welke kansen biedt de pensioentijd die men vooraf niet kent?
Ik denk echt dat de derde fase van je leven, zoals ik het noem, uit kan groeien tot een fantastische tijd. Leg dan wel het veel gegeven advies om rustig aan te doen en te gaan genieten, resoluut naast je neer. Dat is namelijk in veel gevallen een snelle route naar een voortijdig afscheid van deze wereld. Het is veel verstandiger, aanzienlijk gezonder en daarnaast veel en veel leuker, om je pensioen actief in te vullen met nieuwe uitdagingen en haalbare ambities.
Voor wie is dit boek een must-read?
Iedereen die zijn pensioentijd serieus neemt. In Het Pensoenkasteel vind je alle bruikbare adviezen, oefeningen en antwoorden op de vraag hoe jij van de derde fase van je leven tevens de mooiste fase van je leven kunt maken.
Wanneer is uw boek geslaagd?
Mijn boek is geslaagd wanneer de lezers de oefeningen doen en op basis daarvan een gelukkige en veelbelovende pensioentijd beleven.
Natuurlijk wil ik het liefst zoveel mogelijk boeken verkopen, om daarmee zoveel mogelijk mensen te bereiken. Maar de waardering zit vaak in het kleine: zo kreeg ik onlangs een mail van de vrouw van een deelnemer aan mijn training, die mij bedankte voor het feit dat haar man als een ander mens, positiever en optimistischer dan voorheen, van de training was teruggekeerd.
Dat soort berichten doen mij als mens heel goed.
Wat is volgens u de beste tip voor een fijne pensioentijd?
De beste tip die ik mensen kan geven is om lichamelijk en geestelijk actief te blijven door uit je comfortzone te stappen en jezelf te blijven ontwikkelen en vernieuwen.
Benader je pensioen met dezelfde actieve werkhouding die je van oudsher gewend bent. Stel voor jezelf een paar leuke ambitieuze doelen, die enige inspanning vergen. Houvast aan nuttige routines om je dag te organiseren.
Dat is het beproefde recept voor een gelukkig en veelbelovend pensioen.
Wil je meer weten over het boek of hem bestellen? Ga dan naar de website van Managementboek.
Biografie
Cees Harmsen is trainer, spreker en adviseur op het vlak van persoonlijke ontwikkeling. Hij is daarnaast auteur van zeven boeken, met als meest recente werk Het Pensioenkasteel.
Na meer dan dertig jaar trainen en coachen van veelal jonge managers en professionals in tal van bedrijven, heeft hij zijn focus verlegd naar zijn eigen generatiegenoten. Mensen die werken met plezier en dat misschien nog wel even blijven doen, maar voor wie het moment van afscheid nemen onherroepelijk naderbij komt.
De rode draad in al zijn werk is het woord ‘zelfcreatie’: beleef de tijd van je leven door je kwaliteiten, talenten en ambities te ontwikkelen en draag daarmee bij aan de wereld die je wenst.
