Gunstig effect
Met pensioen gaan heeft een gunstig effect op hoe gezond wij onszelf vinden, zorgt ervoor dat we meer vrijwilligerswerk gaan doen en kan onze levenstevredenheid positief beïnvloeden als er op werk afscheid wordt genomen met een zogenaamd afscheidsritueel. Dat blijkt uit onderzoek van socioloog Levi van den Bogaard die vorige week aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde op de vraag hoe met pensioen gaan maatschappelijke participatie en welzijn beïnvloedt. Op diverse punten concludeerde Van den Bogaard dat met pensioen gaan over het algemeen een gunstig effect heeft op de manier waarop we oud worden.
“In het komende tien jaar gaan er naar verwachting meer dan een half miljoen Nederlanders met pensioen”, schrijft socioloog Levi van den Bogaard in zijn proefschrift*, “en in 2020 is vermoedelijk één vijfde van de Nederlandse populatie met pensioen. De vraag hoe het pensioen het leven van mensen, hun activiteiten en welzijn beïnvloed is dus meer relevant dan ooit”. Dat is dan ook precies wat Van den Bogaard heeft onderzocht in het onderzoek waar hij vorige week aan de Universiteit van Amsterdam op promoveerde. Op zowel het gebied van welzijn en maatschappelijke participatie heeft hij onderzocht wat de invloed van een pensionering is. Daaruit kwam onder andere naar voren dat mensen na hun pensionering aangeven dat zij zich gezonder voelen dan voor hun pensionering.
Pensionering zorgt voor meer maatschappelijke betrokkenheid
Met pensioen gaan is een ingrijpende levensgebeurtenis. Die gedachte is onder velen populair. Met pensioen gaan betekent namelijk niet alleen het verliezen van werk en daarmee een sociale rol waarmee we ons jarenlang als persoon hebben gedefinieerd, maar ook opeens een heleboel nieuwe vrije tijd die ingevuld moet worden. “De verwachting was dan ook dat met pensioen zou zorgen voor een toename van maatschappelijke participatie, omdat zulke activiteiten de voordelen van werk – sociale contacten en betekenisvolle activiteiten – vervangen”, schrijft Van den Bogaard. Uit zijn onderzoek blijkt inderdaad dat bij gepensioneerden een toename van maatschappelijke betrokkenheid waarneembaar is. Waar ruim veertig procent van de ondervraagden voor zijn of haar pensionering enige vorm van vrijwilligerswerk deed, was dit na de pensionering toegenomen tot meer dan de helft van de ondervraagden.
Daarbij keek Van den Bogaard naar formeel en informeel vrijwilligerswerk, lidmaatschap van verenigingen en de hulp die gegeven wordt aan vrienden, kinderen en ouders. Op al deze vlakken was een toename van de participatie van de ondervraagden waarneembaar ten opzichte van voor de pensionering. Alleen de hulp aan ouders nam niet toe nadat mensen met pensioen waren gegaan. Er is na het pensioen juist een opvallende toename van maatschappelijke participatie waarbij er sprake is van een zogenaamde “weak tie”, aldus de socioloog. Hiermee doelt hij op maatschappelijke activiteiten buiten het netwerk van familie en goede vrienden. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat juist dergelijke activiteiten een goede vervanging zouden kunnen zijn voor betaald werk.
Afscheidsfeest op werk verhoogt levenstevredenheid
Een andere opvallende uitkomst uit het onderzoek van Van den Bogaard is dat een afscheidsritueel om de overgang van werk naar pensionering te markeren een positieve invloed heeft op de levenstevredenheid. Dit kan bestaan uit een afscheidscadeau, een gedicht voor het afscheid of een mooie tekst. “Mensen hebben profijt in termen van tevredenheid met hun leven als hun rol als werknemer erkend wordt in een pensioneringsritueel […] de reden hiervoor is dat een dergelijk ritueel afsluiting biedt voor een rol die afloopt en het helpt om te gaan met de onzekerheid over de toekomstige nieuwe rol.” Uit het onderzoek bleek overigens ook dat het merendeel van de gepensioneerden (zestig procent) aangeeft dat er veel moeite is gestoken in hun afscheid en dat zelfs negentig procent van de gepensioneerden zegt een cadeau te hebben ontvangen tijdens hun afscheid.
Andere uitkomsten van het onderzoek van Van den Bogaard waren dat met pensioen gaan geen invloed heeft op de voldoening die mensen zeggen te halen uit het leven. Met het klimmen van de jaren neemt de tevredenheid van ondervraagden af, maar deze afname lijkt niet positief dan wel negatief beïnvloed te worden door de pensionering. “Het lijkt erop dat de negatieve kanten van met pensioen gaan, zoals het verlies van een levenslange rol en de dagelijkse structuur, gecompenseerd worden door de positieve effecten zoals een afname van verantwoordelijkheden, verplichtingen en de mogelijkheid om activiteiten die voldoening geven te verwezenlijken.” Dit is echter een ander verhaal dan iemand– die om wat voor reden dan ook – gedwongen wordt met pensioen te gaan. Dan is er wel een relatief sterke afname van de levensvoldoening waar te nemen.
Welzijn neemt vooral toe als stress wegvalt
Een andere opvallende uitkomst van het onderzoek is dat ondervraagden hun welzijn na hun pensioen beter beoordelen dan voor die tijd. De sterkste toename is te zien bij de groep die aangeeft voor de pensionering veel (psychologische) stress te ervaren van zijn of haar werk. Deze groep heeft voor de pensionering de laagste zelf gewaardeerde gezondheid en profiteert dus het meeste van de pensionering. Hoewel de onderzoekers verwachtten eenzelfde ontwikkeling te zien bij mensen die zwaar fysiek werk hebben, bleek hier een dergelijke ontwikkeling niet zichtbaar te zijn. “Hoewel in Nederland, de verhoging van de pensioenleeftijd vooral een debat heeft opgeroepen over of dit rechtvaardig is voor mensen met zwaar fysiek werk, kunnen deze resultaten suggereren dat het belangrijker is om de psychische effecten van werk in overweging te nemen. Met pensioen gaan zou met name een opluchting zijn voor degenen die op hogere leeftijd stress op de werkvloer ervaren”, schrijft socioloog Van den Bogaard.
Over het algemeen stelt Van den Bogaard dat zijn onderzoek laat zien dat “de pensionering een positief effect heeft op de maatschappelijke participatie en het welzijn van mensen en dat met pensioen gaan daarom gunstig is voor succesvol ouder worden. Meer dan dat het schadelijk is”.
*Dhr. L.B.D. van den Bogaard: The Late Shift: How Retirement Affects Civic Participation and Well-Being
