Het pensioen is voor velen een moment om te reflecteren en om vooruit te kijken. Hoe was mijn leven tot nu toe en hoe ga ik verder? Voor sommigen is het aanleiding om hun leven letterlijk te (laten) beschrijven. Schrijfster Silvie Kamphuis (35) uit Amsterdam is biograaf en schrijfcoach. Ze schrijft de levensverhalen van ieder die dat wil. Soms op eigen verzoek, soms als bijzonder pensioen cadeau.
Een verhaal over jezelf? Dat is voor veel mensen niet iets wat je zelf initieert, merkt Silvie. Vaak zijn het de familieleden die graag iemands levensverhaal zwart op wit willen zien. “De meeste biografieën zijn cadeaus bij een bijzondere gelegenheid. Een pensioen, verjaardag een huwelijksjubileum.”
Intiem proces
Silvie gaat aan de slag met herinneringen en zorgt ervoor dat ze letters op papier worden. Dat is een heel traject: een boek schrijf je niet zomaar. Voor zowel de hoofdpersoon als voor Silvie is het een bijzonder proces. “Het is heel intiem. Je praat soms wel 15 uur, dan weet je meer dan sommige familieleden.”
Onderdeel van de voorbereiding is een vragenlijst. “Het doel daarvan is tweeledig”, zegt Silvie. “Zodra de gebiografeerde ermee aan de slag gaat, ontstaat er een associatieve kettingreactie aan herinneringen. Ook waar ze eerder nog niet aan hadden gedacht. Het is goed om de tijd te nemen om die te onderzoeken en alvast een beetje voor jezelf te noteren.”
‘Je kunt 5000 verschillende biografieën schrijven’
De andere kant is dat het Silvie helpt. “Het is handig dat ik met zo’n vragenlijst alvast handvatten heb. Daar haal ik soms al een beetje een thema of rode draad uit. Je kunt namelijk 5000 compleet verschillende biografieën schrijven over een leven, het is maar net welk perspectief je kiest en waar je op inzoomt.” Mensen krijgen door de vragenlijst ook wat regie over waar het boek over mag gaan. ‘Je levensverhaal laten schrijven betekent niet dat je de inhoud volledig uit handen hoeft te geven.’
Dan volgen er interviews. Meestal vele uren. En meer dan eens maakt dat wat los. “Vorig jaar ging ik een traject in met een vrouw van 90 jaar. Al pratend en reflecterend kwam ze tot nieuwe inzichten. Dat is ook niet gek: hoe vaak komt het voor dat je samen met iemand mag terugblikken op je leven?”
Op zoek naar jeugdliefde
De gedachte kwam in haar op dat ze misschien met de verkeerde man was getrouwd. Dat leidde ertoe dat ze op zoek wilde gaan naar haar jeugdliefde.”
Samen met de vrouw heeft Silvie afgewogen of het nodig was om alles op te schrijven. Omdat een biografie niet alleen voor de geïnterviewde is, maar vaak ook juist voor de kinderen en kleinkinderen, is het soms laveren. “Er was een aantal episodes waarvan ze zei: het is zo gegaan, maar het is het niet waard om het zo op te schrijven.”
Feedback geven
Na elk gesprek gaat Silvie schrijven. “Dat helpt mij ook om richting te geven aan het verhaal.” Al in het begin vraagt ze aan de geïnterviewde om mee te lezen, en eventueel ook familieleden. Feedback geven vinden mensen moeilijk, zegt Silvie, ze willen je niet bekritiseren of je creatieve vrijheid beperken. “Maar vooral in die conceptfase is de feedback van groot belang om de toon en de feiten goed te krijgen.”Het is een product dat je samen met de familie en de beschrevenen maakt.”
Het traject is op zichzelf al bijzonder, vertelt Silvie. “Het heeft best wel een impact. Ik schreef ooit een biografie voor een meneer die al een tijd met pensioen was. Hij kon steeds minder wat hij eerst deed, terwijl hij altijd uitermate succesvol was geweest. Dat had een behoorlijke impact op zijn gevoel voor eigenwaarde”
‘Ook therapeutisch en positief’
De familie vond dat, los van het boek dat ze uiteindelijk zouden hebben, een belangrijke reden om een biografie te laten schrijven, legt Silvie uit. “Ze wilden vader graag de kans geven om dat bijzondere leven de revue te laten passeren. Om hem de kans te geven om stil te staan bij zijn successen en bijzondere ervaringen. Op die manier werkt het ook therapeutisch.”
Silvie merkt ook dat sommige herinneringen feitelijk anders zijn gegaan dan gedacht. Aan de hand van de dagboeken, foto’s en agenda’s en soms ook bronnenonderzoek, construeert ze het verhaal dat zo dicht mogelijk bij de waarheid zit. “Je geheugen is heel feilbaar, hoe je de dingen hebt opgeslagen zijn soms anders dan de werkelijkheid.”
Ze citeert Marten Toonder: “Iets wat in je jeugd is gebeurd, is meestal een gevolg van een voorval op latere leeftijd.” Door de tijd heen verandert ook soms hoe je naar dezelfde feiten kijkt en in welk verband of perspectief je een gebeurtenis plaatst. Door een verhaal te reconstrueren, komt de beschrevene er soms achter dat het misschien toch anders was, zegt Silvie. “En ook daar kun je weer andere conclusies uit trekken.”
Je levenserhaal laten schrijven geeft je de mogelijkheid om de balans op te maken
Een levensverhaal kan, juist bij pensionering, een mooi startpunt zijn voor het verdere leven. “Het is een goed moment om de balans op te maken. Wat vind je belangrijk en wat is de rode draad in het leven? Zo kun je beter bepalen hoe je het voort wil zetten.”
Natuurlijk kun je zelf ook aan de slag met je levensverhaal. Silvie heeft daarvoor enkele tips:
- Start met uitgebreid graven in je geheugen, met behulp van foto’s, dagboeken of deze vragenlijst.
- Ontdek een rode draad en thema in je leven. Mieke Bouma heeft hier mooie boeken over geschreven, zoals ‘Het verhaal van je leven’.
- Schrijf zonder zelfkritiek. Zodra je een eerste versie op papier hebt, kun je gaan schrappen, herschrijven of iemand daarvoor inhuren.
Silvie is oprichter van Een Boekje Open – biografieën en verhalen.
